Τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας. Πίσω όμως από τις «ελκυστικές» αναρτήσεις κρύβονται συχνά ψευδείς πληροφορίες, παραπλανητικές δημοσιεύσεις, και «στημένες» διαφημίσεις, που συνθέτουν μία πλασματική πραγματικότητα. Μία γρήγορη περιήγηση σε ένα social network αρκεί για να καταλάβει κάποιος πόσο εύκολα διαδίδονται ψεύτικες ειδήσεις, οι οποίες όχι μόνο εμφανίζονται στις οθόνες μας, αλλά προωθούνται ενεργά από τους αλγόριθμους της εκάστοτε πλατφόρμας.
Συχνά, περιεχόμενο που είναι προφανώς ψευδές, περνάει τον έλεγχο και εμφανίζεται κανονικά στους χρήστες, ενώ άλλες, αυθεντικές αναρτήσεις, χαρακτηρίζονται αδικαιολόγητα ως «spam» ή «clickbait». Οι αντιφάσεις αυτές αποκαλύπτουν βαθύτερα προβλήματα στον τρόπο που λειτουργούν οι συγκεκριμένες πλατφόρμες, φέρνοντας στο προσκήνιο ερωτήματα για τις αξίες και τους στόχους που πραγματικά προωθούν και εξυπηρετούν. Με άλλα λόγια, καταλήγουμε να «τρεφόμαστε», σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, με ιστορίες γεμάτες «δράκους» και ψεύτικες φλόγες.
Η σύγχρονη εποχή, με τους ταχείς ρυθμούς πληροφόρησης, ευνοεί σε μεγάλο βαθμό το μοντέλο των clickbait δημοσιεύσεων, που επιδιώκουν τη μέγιστη προσοχή χωρίς να ενδιαφέρονται για την εγκυρότητα. Σε ένα περιβάλλον όπου όλα κινούνται με αστραπιαία ταχύτητα, το κοινό αναζητά σύντομο, «πιασάρικο» περιεχόμενο, χωρίς να εξετάζει την προέλευση ή την αξιοπιστία του. Οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων, που είναι σχεδιασμένοι για να προωθούν ότι τραβάει περισσότερο τα βλέμματα και τα κλικ, συχνά διαδίδουν ακραίους τίτλους και ψεύτικες ειδήσεις. Αυτό το μοντέλο αλλοιώνει την πραγματικότητα, απομακρύνοντας το κοινό από την αυθεντική ενημέρωση, και υποβαθμίζοντας τις βάσεις της αληθινής γνώσης.
Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλούν οι επί πληρωμή διαφημίσεις και αναρτήσεις, που συχνά προωθούνται ως έγκυρες πληροφορίες, παραπλανώντας το κοινό. Αρκεί που κάποιος πλήρωσε γι’ αυτές. Η αμοιβή για την προβολή ενός post επαρκεί ώστε τα social media να διαδώσουν τέτοιου είδους περιεχόμενο, αδιαφορώντας για την αυθεντικότητά του. Έτσι διαμορφώνεται μία εικόνα της πραγματικότητας που εξυπηρετεί το κέρδος, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο στον οποίο η αλήθεια θυσιάζεται για το οικονομικό όφελος. Είναι μάλιστα εξαιρετικά πιθανό αυτή η παραπληροφόρηση να επηρεάσει και σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις, διαμορφώνοντας στρεβλωμένες εντυπώσεις και ελέγχοντας τη δημόσια συζήτηση με τρόπο που ευνοεί συγκεκριμένα συμφέροντα (ονόματα δεν λέμε, χώρες δεν θίγουμε).
Δεν πρέπει όμως να πέσει όλη η ευθύνη στην πλευρά της εκάστοτε πλατφόρμας. Ο κάθε χρήστης οφείλει να διατηρεί κριτική στάση απέναντι στις πληροφορίες που «καταναλώνει», και να μην εμπιστεύεται άκριτα ότι προβάλλεται. Οι πολίτες χρειάζεται να αναγνωρίζουν πως δεν είναι κάθε ανάρτηση αξιόπιστη και να αναζητούν επιβεβαίωση από έγκυρες πηγές – όσο εύκολο ή δύσκολο και αν είναι αυτό. Η κριτική σκέψη είναι πλέον βασική δεξιότητα σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον, στο οποίο οι πληροφορίες, μας κατακλύζουν σε καθημερινή βάση. Ο κάθε χρήστης οφείλει να εξετάζει την προέλευση του περιεχομένου και να επεξεργάζεται την πληροφορία πριν την αποδεχτεί ως αληθινή, ειδικά όταν αφορά θέματα που είναι ξεκάθαρο πως θέλουν να προκαλέσουν εντυπώσεις.
Ταυτόχρονα οι πλατφόρμες χρειάζεται να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη στη διασφάλιση της ποιότητας του περιεχομένου που προβάλλουν. Αν και είναι κατανοητό πως οι διαφημίσεις είναι αναγκαίες για τα έσοδα των κοινωνικών δικτύων, οι εταιρείες που τα διαχειρίζονται θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικές στην επιλογή των διαφημιζόμενων και στην εγκυρότητα των πληροφοριών που προωθούνται. Η διατήρηση της εμπιστοσύνης του κοινού εξαρτάται από τη διασφάλιση πως το περιεχόμενο που προβάλλεται δεν υπονομεύει την εγκυρότητα της ενημέρωσης.
Αν οι πλατφόρμες δεν αναλάβουν δράση, ο κύκλος της παραπληροφόρησης θα συνεχιστεί, διαβρώνοντας την αξία της πληροφόρησης και διαμορφώνοντας μία εικονική πραγματικότητα.
Η τεχνολογία, όπως κάθε εργαλείο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους, καλούς και κακούς, αγαθούς και πονηρούς. Εναπόκειται τόσο στις πλατφόρμες όσο και στους ίδιους τους χρήστες να κατευθύνουν αυτή τη δύναμη προς μία κατεύθυνση που προωθεί την αλήθεια και όχι τα fake news. Η κριτική σκέψη, η υπευθυνότητα, και η συνειδητοποίηση των παγίδων, είναι το κλειδί για να προστατευτούμε από την πλασματική πραγματικότητα. Αν τελικά καταφέρουμε να κατευθύνουμε το διαδίκτυο προς την αυθεντική ενημέρωση, θα έχουμε δημιουργήσει έναν χώρο που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λίγων, αλλά στηρίζει μία ουσιαστική, αληθινή πληροφόρηση.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Infocom