Σε μια χώρα που δε διαπρέπει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας στην ΕΕ και η υπεύθυνη δήλωση και η εξουσιοδότηση μέσω gov θεωρήθηκε επανάσταση, οι 9 στους 10 υποψήφιοι για τις δημοτικές εκλογές -ανεξάρτητα από το γνωστικό τους υπόβαθρο και τις δεξιότητες στις τεχνολογίες υπολογιστών- υπόσχονται μέσω Instagram, facebook και φυλλαδίων ότι θα μετατρέψουν την πόλη τους σε κέντρο καινοτομίας, ψηφιακής μετάβασης και ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
Ο σκοπός είναι σημαντικός και για αυτό το λόγο δε θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το θέμα με ρηχά επιχειρήματα ή απαξιωτικά σχόλια και συγκρίσεις με τη βορειοδυτική Ευρώπη. Άλλωστε η έννοια της έξυπνης πόλης είναι κοινωνικό ζήτημα και αφορά άμεσα στον πολίτη, είτε είναι δημότης, είτε επισκέπτης της. Αυτό το άρθρο αποσκοπεί περισσότερο στην επίγνωση και την ευαισθητοποίηση όλων καθώς η «ευφυία» της δημοτικής αρχής αποτελεί σύμφωνα με τα λεγόμενα των ειδικών της στατιστικής, σημαντικό κριτήριο ψήφου.
Καταρχήν, σε ολόκληρη τη δημόσια διοίκηση ακόμη και σε αυτή την εποχή της τεχνολογικής επανάστασης με τις πλατφόρμες και τις ψηφιακές εφαρμογές, παρατηρείται ότι ο σχεδιασμός των διαδικασιών και ειδικώς αυτών που αφορούν στον πολίτη παραμένουν γραφειοκρατικές, ημιαναλογικές και λαίμαργες σε, περιττές για τη διοίκηση, προσωπικές πληροφορίες. Βασικό μειονέκτημα αποτελεί και η τρωτότητα των πληροφοριακών συστημάτων καθώς η έννοια της κυβερνοασφάλειας δεν έχει ενσωματωθεί στην κουλτούρα του ελληνικού δημοσίου.
Σε ότι αφορά σε πρωτοβουλίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι αξιοθαύμαστα πολλά επιτεύγματα, αλλά δεν προχωρά τίποτα που να αφορά σε απορροφήσεις τεραστίων ποσών όταν η προϋπόθεση είναι η ιδιωτική συμμετοχή. Το τελευταίο φαινόμενο οφείλεται στο απαιτούμενο υψηλό ποσοστό συμμετοχής ιδιωτικών κεφαλαίων- κυρίως από επιχειρήσεις και βεβαίως όχι φυσικά πρόσωπα- και σχετίζεται με την ασυνήθιστη μίξη των χρηματοδοτήσεων υπό τη φιλοσοφία του ESG (πολιτικές για το περιβάλλον, την κοινωνία και τη διακυβέρνηση στις οποίες περιλαμβάνονται πλέον και έργα έξυπνων πόλεων) και την πολύ αυστηρή διαδικασία διαχείρισης των επιδοτήσεων από συμβουλευτικές εταιρείες και άλλες οντότητες από κοινού με την τροχοπέδη του τραπεζικού συστήματος. Σε κάθε περίπτωση, το βιώσιμο περιβάλλον και η έξυπνη πόλη είναι ένα δύσκολο στοίχημα επειδή απαιτεί σταθμίσεις και παράγει υπέρογκα κόστη για τους μη έχοντες, και μόνο πόλεις σαν το Όσλο έχουν κερδίσει τσεκάροντας και τους δυο στόχους.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά.
Η ψηφιοποιημένη γραφειοκρατία (e-dimos, ας πούμε χάρην του θέματος) είναι αποτέλεσμα της αγωνιώδους προσπάθειας της διοίκησης και των οργάνων της να προστατευτούν φεουδαρχικού τύπου επεξεργασίες (τήρηση αρχείων, εξουσία συρραπτικού ή σφραγίδας, υπογραφών και πρωτοκόλλου). Μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο δε σημαίνει ότι βελτιώνεται επειδή ψηφιοποιήθηκε διότι για να συμβεί αυτό θα πρέπει να περιοριστούν τα βήματά της, να ελαχιστοποιηθούν τα δεδομένα της και να απαλλαχτεί από πολλαπλές εγκρίσεις σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα διακίνησης εγγράφων του δημοσίου και εν προκειμένω του Δήμου. Πόσοι όμως Δημοτικοί Άρχοντες έχουν τη δυνατότητα να το εφαρμόσουν όταν τις περισσότερες βαριά γραφειοκρατικές διαδικασίες τις ορίζουν εγκύκλιοι υπουργείων και μάλιστα του Υπουργείου Εσωτερικών; Πόσα βήματα μπορούν να κόψουν και να βελτιώσουν τη συναλλαγή με τον πολίτη όταν δεν έχουν τη σχετική εξουσία; Πως μπορεί να ξεπεραστεί «ο κόμπος της Φρυγίας» όταν η τοπική αυτοδιοίκηση παραμένει αδύναμη από την πολιτική εξουσία για να μην αυτονομηθεί περισσότερο από τα επιτρεπόμενα όρια (εξ ου και τα αμιγώς κομματικά ψηφοδέλτια);
Ένα ακόμη πρόβλημα αφορά στην ημι-αναλογικότητα που όταν εφαρμόζεται σε συνδυασμό με κάποια πλατφόρμα (στην ουσία με φόρμα αυτοματοποιημένης ηλεκτρονικής επικοινωνίας) δίνει την ψευδαίσθηση στον χρήστη-δημότη ότι ολοκλήρωσε με επιτυχία κάποια συναλλαγή, έως ότου να λάβει ενημέρωση να εκτυπώσει το αρχείο PDF να το υπογράψει χειρόγραφα και να το αναρτήσει σε κάποιο πεδίο μειώνοντας τον όγκο του. Επιπρόσθετα, είναι μάλλον τραγικό φαινόμενο να δηλώνεται διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην οποία δεν απαντά ποτέ κανείς κρυπτόμενος ο υπεύθυνος δημοτικός υπάλληλος πίσω από την ανωνυμία ενός email ρόλου. Είναι μειονέκτημα των πολιτικών ψηφιακής μετάβασης η επιβολή στον πολίτη μιας και μοναδικής δυνατότητας επικοινωνίας και εξυπηρέτησης ή μιας δύσκολης άσκησης συμπλήρωσης πολλαπλών πεδίων σε χαοτικές διεπαφές, αλλά είναι εξίσου μειονέκτημα η απαίτηση για επιτόπια παρουσία κατάθεσης δικαιολογητικών λόγω σοβαρής αδυναμίας διαλειτουργικότητας.
Το τρίτο ζήτημα αφορά στους αυτοματισμούς που απαιτούν αρκετά προσωπικά δεδομένα των πολιτών για να διευκολυνθεί η κυκλοφορία με ΙΧ ή συγκοινωνία, η εξυπηρέτησή τους, η ξενάγηση, η στάθμευση, η υποβολή ερωτημάτων, αιτήσεων ή καταγγελιών και η προσωποποιημένη ενημέρωση για θέματα που τους αφορούν ως δημότες. Σαφώς τα πρόσφορα, συναφή και αναλογικά προσωπικά δεδομένα είναι απαραίτητα για να ολοκληρωθεί με επιτυχία κάτι από τα παραπάνω αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η προσωπική πληροφορία μπορεί να διατίθεται ή μπορεί να μην ελέγχεται η επεξεργασία της χωρίς προδιαγραφές και εκπλήρωση απαιτήσεων. Προφανώς όλα αυτά είναι λογικά αλλά πόσο λογικό είναι να μην έχουν συμμορφωθεί με τον GDPR (γενικός κανονισμός προστασίας δεδομένων της ΕΕ, υπέρτερο δίκαιο) οι περισσότεροι δήμοι της χώρας; Να μην έχουν λάβει κανένα τεχνικό ή οργανωτικό μέτρο για την ασφάλεια και προστασία της ιδιωτικής ζωής; Να λειτουργούν με απαρχαιωμένα μέσα και υπολογιστές εικοσαετίας που δεν υποστηρίζονται ως προς την προστασία τους; Να μη διαθέτουν Υπεύθυνο Προστασίας Δεδομένων με γνωστοποιημένα τα στοιχεία του ώστε να είναι προσβάσιμος από τους δημότες; Να δηλώνουν ψευδώς ότι έχουν ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις τους, αλλά στην πραγματικότητα να εξυπηρετούνται από νομικά γραφεία τύπου «μην κάτσει η στραβή στη βάρδια τους» ή από ανθρώπους που δεν έχουν τη βασική γνώση για να ανταποκριθούν στα καθήκοντα αυτά;
Τι σημαίνει «έξυπνη πόλη» σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις:
Σε πολλές χώρες υπάρχουν πόλεις με συστήματα τηλεϊατρικής, συσκευές απομακρυσμένης παρακολούθησης ασθενών, συγχρωτισμού, ποιότητας αέρα, απομακρυσμένης εργασίας, ρομποτικής, αυτοκινούμενων οχημάτων, ρύθμισης δημόσιου φωτισμού, μείωσης δημοτικών τελών σε κατόχους ηλεκτρικών οχημάτων, διαμοιρασμού ηλεκτρικών οχημάτων, ελεύθερου wifi, δομές καινοτομίας και δημιουργίας νεοφυών επιχειρήσεων στο λεπτό και μηχανισμών μείωσης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και ορυκτών καυσίμων.
Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήματος, από τον σχεδιασμό μάλιστα, οι υπεύθυνοι των Δήμων διενεργούν εκτιμήσεις αντικτύπου για τον εντοπισμό και τον μετριασμό των κινδύνων. Διασφαλίζουν ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στις αποφάσεις είναι επαρκή και αντιπροσωπευτικά των χαρακτηριστικών του πληθυσμού. Συγκροτούν ομάδες ή ορίζουν στελέχη διακυβέρνησης των δεδομένων. Διαβουλεύονται με το κοινό και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Ελαχιστοποιούν τα δεδομένα μέσω τεχνικών και οργανωτικών μέτρων που αφορούν και στον επανασχεδιασμό των διαδικασιών με σκοπό τη βελτίωσή τους. Υπηρετούν τον σκοπό για τον οποίο συγκέντρωσαν δεδομένα των πολιτών. Καθιερώνουν πρότυπα αξιολόγησης για την προμήθεια εφαρμογών με γνώμονα την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια συστημάτων, συσκευών και εφαρμογών. Ενημερώνουν με ουσιαστικές πληροφορίες τα άτομα κατά τη στιγμή της συλλογής δεδομένων. Επιτηρούν την ενσωμάτωση τεχνολογιών ώστε να συνάδουν με τα ατομικά δικαιώματα.
Συστάσεις για τη λογοδοσία και τη διακυβέρνηση του Δήμου:
- Οι πόλεις θα πρέπει να περιγράφουν με σαφήνεια το πεδίο εφαρμογής της επεξεργασίας δεδομένων των πολιτών σε όλες τις υπηρεσίες τους.
- Θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στις αποφάσεις είναι κατάλληλα και ακριβή για το σκοπό της επεξεργασίας.
- Να λάβουν τεχνικά και οργανωτικά μέτρα για τη θέσπιση κατάλληλης διακυβέρνησης και εγγυήσεων για την επεξεργασία δεδομένων.
- Να διενεργούν εκτιμήσεις επιπτώσεων πριν από την έναρξη της επεξεργασίας για να μετριάσουν τους κινδύνους και να εξετάσουν τον αντίκτυπο σε άλλα δικαιώματα και ελευθερίες.
- Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων θα πρέπει να παραμένουν υπό περιοδική επανεξέταση, ειδικά όταν εισάγονται νέα συστήματα.
- Θα πρέπει να εμπλέκουν τις ομάδες διακυβέρνησης των δεδομένων τους σε πρώιμο στάδιο και να διαβουλεύονται με αυτές καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.
- Να διεξάγουν κατάλληλες διαβουλεύσεις με το κοινό και άλλες σχετικές ενδιαφερόμενους φορείς στο πλαίσιο της διαδικασίας λογοδοσίας.
- Θα πρέπει να καταρτίσουν οδηγίες σχετικά με τα μέτρα διαφάνειας, λογοδοσίας και διακυβέρνησης.
- Να λειτουργούν δομές, πρόσβασης του κοινού στον Υπεύθυνο Προστασίας Δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της καθοδήγησης για την επεξεργασία με πολλαπλούς φορείς, υπηρεσίες και εμπλεκόμενες τεχνολογίες.
Του Δρ Βασίλη Βασιλόπουλου, DPO, ειδικού στην ηθική διακυβέρνηση των media.