Η τροφή που τρώμε, τα ρούχα που φοράμε, τα πλαστικά και τα ηλεκτρονικά που χρησιμοποιούμε καθημερινά, αλλά και οι μηχανές που όλα αυτά τα επεξεργάζονται και τα παράγουν, συνεισφέρουν και επιδεινώνουν τη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, την κλιματική αλλαγή. Όλα τα παραπάνω παράγουν τρομακτικές ποσότητες απορριμμάτων που, με τη σειρά τους – όταν αποσυντίθενται – εκπέμπουν αέρια που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και διογκώνουν το πρόβλημα…
Λύση υπάρχει; Οι απόψεις των ειδικών συγκλίνουν στο ότι υπάρχει κι αυτή είναι η μετάβαση από το σημερινό γραμμικό μοντέλο «παράγω-χρησιμοποιώ-πετάω» σ’ εκείνο της κυκλικής οικονομίας. Όμως, για να αποδώσει, θα πρέπει να γυρίσουμε σελίδα, να αλλάξουμε συμπεριφορά και να βάλουμε τα θεμέλια ενός νέου συστήματος, όπου αρχικά προϊόντα και πόροι θα αξιοποιούνται για πολύ περισσότερο χρόνο και, στη συνέχεια, τα απορρίμματα θα αποκτούν – με τις κατάλληλες μεθόδους – νέα ζωή και καινούργιες χρήσεις. Για την επιτάχυνση των αναγκαίων αλλαγών, δημιουργήθηκε η πλατφόρμα PACE (Platform for Accelerating the Circular Economy), που ήδη υλοποίησε την Ατζέντα Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, με στόχο να βοηθήσει κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να αναθεωρήσουν την ιδέα τους για τα απορρίμματα, να τα αναγνωρίσουν ως έναν πολύτιμο πόρο, να εμπνευστούν επιχειρηματικά μοντέλα προκειμένου να μειώσουν την εξάρτησή τους από σπάνιους πόρους και να «γεννήσουν» καινοτόμες υπηρεσίες, οι οποίες θα αυξήσουν τα έσοδά τους.
Μάλιστα, η PACE εντόπισε πέντε βασικούς τομείς όπου οι επεμβάσεις εκ μέρους των κρατών, των επιχειρήσεων και γενικότερα της κοινωνίας, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ταχύτερη μετάβαση στην κυκλική οικονομία.
Τομέας Τροφίμων: Καθημερινά τα καταναλώνουμε, αλλά σπανίως σκεφτόμαστε από πού έρχεται κάθε τι, και πώς φτάνει στο τραπέζι μας. Η βιομηχανοποίηση του γεωργοκτηνοτροφικού τομέα έχει συρρικνώσει αισθητά τη βιοποικιλότητα: το 75% της τροφής μας προέρχεται μονάχα από 12 φυτά και 5 είδη ζώων, ενώ πολλά άλλα οδηγούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής σε εξαφάνιση. Εδώ, η προτεινόμενη λύση είναι ο περιορισμός των τροφίμων που καταλήγουν στα απορρίμματα, η επιλογή μιας ποιοτικά καλύτερης δίαιτας, πλούσιας σε φρούτα και λαχανικά, και, βεβαίως, η αξιοποίηση της τεχνολογίας τόσο στους αγρούς (με τη χρήση γεωργίας ακριβείας), όσο και στον εξορθολογισμό των αλυσίδων τροφοδοσίας, με παράλληλη προώθηση αλλαγών στη συμπεριφορά των καταναλωτών.
Τομέας ρούχων: Ποιος δεν θέλει να έχει καινούργια και όμορφα ρούχα; Όμως, αυτό στοιχίζει στο περιβάλλον: ο μέσος καταναλωτής πετάει (συνήθως στα απορρίμματα) 31 κιλά ρούχα κάθε χρόνο και – σύμφωνα με το Ίδρυμα Ellen MacArthur Foundation – η υφαντουργία θα ευθύνεται το 2050 για το 26% του παγκόσμιου αποτυπώματος άνθρακα. Εδώ, η κυκλική οικονομία ξεκινάει από τα βασικά: λιγότερο νερό, ενέργεια, πρώτες ύλες, τοξικές ουσίες – περισσότερη ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των υφασμάτων, καλύτερη σχεδίαση των ρούχων προς αυτή την κατεύθυνση. Ευτυχώς, οι καταναλωτές δείχνουν να ενδιαφέρονται για τη βιωσιμότητα σ’ αυτόν τον τομέα και ευαισθητοποιούνται ολοένα και περισσότερο.
Τομέας πλαστικών: Τα πλαστικά στην καθημερινότητά μας είναι ένα άλλο τεράστιο κεφάλαιο, ίσως από τα πιο προβεβλημένα εξ ου και τα μέτρα που ανακοινώνονται διαρκώς για τον περιορισμό της χρήσης τους, ειδικά στα προϊόντα μιας χρήσης στα οποία – λόγω της πανδημίας – σημειώθηκε κατακόρυφη άνοδος. Οι καταναλωτές πρέπει να καταλάβουν γιατί η επαναχρησιμοποίηση είναι ιδιαίτερα σημαντική και προς αυτή την κατεύθυνση, φορείς και επιχειρήσεις συσπειρώνονται διαρκώς. Ανάμεσά τους, ξεχωρίζουν η πρωτοβουλία Global Plastic Action Partnership εκ μέρους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, η Adidas (με παπούτσια 100% ανακυκλώσιμα), η Coca-Cola που μαζί με τους ανταγωνιστές της οργανώνουν δράσεις ανακύκλωσης πλαστικών συσκευασιών, αλλά και η SAP που – στο πλαίσιο του Plastic Cloud program – συνδέει και διευκολύνει μέσω του Ariba Network όλο το οικοσύστημα της ανακύκλωσης πλαστικών, ως συνέχεια της συνάντησης κορυφής Ocean Plastics Leadership Summit στην οποία, εκτός της SAP, συμμετείχαν οι Coca-Cola, Nestle και Proctor & Gamble.
Τομέας Ηλεκτρονικών: Τα ηλεκτρονικά που χρησιμοποιούμε είναι μια ακόμα σοβαρή πηγή προβλημάτων, καθώς λιγότερο από το 20% ανακυκλώνεται, ενώ σημαντικές πρώτες ύλες όπως σίδηρος, χαλκός και χρυσός (αξίας 57 δις δολαρίων μόνο το 2019) καταλήγουν στα απορρίμματα. Και εδώ (όπως στα ρούχα), το 90% του αποτυπώματος οφείλεται στην κακή σχεδίαση των προϊόντων, με τα σχέδια δράσης να εστιάζουν στη βελτίωση των συστημάτων περισυλλογής, ενώ μεγάλο πρόβλημα αποτελούν πλέον και οι μπαταρίες, τομέας στον οποίο πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή.
Τομέας βασικών υποδομών: Τέλος, ένας τομέας όπου η κατάσταση δεν είναι τόσο άσχημη, είναι οι βασικές υποδομές (κτήρια, μηχανήματα, οχήματα, ηλεκτρονικά συστήματα κλπ.) οι οποίες – λόγω του υψηλού κόστους τους – κατασκευάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να «ζήσουν» για πολλές δεκαετίες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν πρέπει να υπάρχει πρόνοια για τη «ζωή μετά»… Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να μεταμορφώσει τους τρόπους σχεδίασης, κατασκευής, αλλά και διαχείρισης όλων αυτών που – σε συνδυασμό με αλλαγές στις συνήθειές μας (πχ. μετάβαση σε συνδρομητικά μοντέλα χρήσης μιας υπηρεσίας, αντί για αγορά ιδιόκτητων συστημάτων) – μπορεί να βελτιώσει πολλές καταστάσεις, αλλά και να ανοίξει τον δρόμο για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία.
Μια αξιόλογη πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, είναι η δημιουργία του Capital Equipment Coalition για την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, στον οποίο συμμετέχουν εταιρίες όπως οι Philips, Microsoft, SAP κ.ά. με στόχο την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη δημιουργία νέων λύσεων που θα διευκολύνουν την επίτευξη αυτού του στόχου, θα δημιουργήσουν αξία από τα σκουπίδια και θα συμβάλουν στην ελαχιστοποίηση της τεράστιας απειλής της κλιματικής αλλαγής για την ύπαρξη της ανθρωπότητας.
