Η χώρα, τους τελευταίους μήνες πραγματοποιεί το μετέωρο βήμα προς την αναστροφή του οικονομικού κλίματος. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις και οι προβλέψεις; Μπορούν οι νέες τεχνολογίες σε καταναλωτικό επίπεδο να αποτελέσουν και εκείνες μοχλό ανάκαμψης;
Κοινή παραδοχή είναι ότι τo επιχειρηματικό μοντέλο της απλής διαχείρισης, είναι πλέον απαρχαιωμένο, ενώ η κρατική παρεμβατικότητα δεν μπορεί να διατηρεί -πολλώ δε μάλλον να αυξάνει- το ρόλο της στην ταχέως μεταβαλλόμενη οικονομία.
Το ηλεκτρονικό επιχειρείν και η νέα επιχειρηματικότητα αλλάζουν δραματικά το τοπίο της αγοράς, αλλά και της εργασιακής και καταναλωτικής κουλτούρας.
I-C: Σε ομιλία σας τον περασμένο Φεβρουάριο, είχατε αναφέρει ότι όλα τα οικονομικά μεγέθη της τελευταίας περιόδου οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ανάκαμψη είναι πλέον κοντά. Η διαπίστωση σας αυτή ισχύει ακόμη;
Τα οικονομικά στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού δείχνουν όντως τα πρώτα θετικά σημάδια. Είχαμε για πρώτη φορά πρωτογενές πλεόνασμα σε μηνιαία βάση, ενώ, επίσης για πρώτη φορά, υπήρξε και θετικό μηνιαίο ισοζύγιο προσλήψεων στην αγορά εργασίας. Ο τουρισμός, παραδοσιακή ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας, αναμένεται να πραγματοποιήσει φέτος ρεκόρ αφίξεων όλων των εποχών (17 εκατομμύρια τουρίστες!), ενώ και το επιχειρηματικό κλίμα, σύμφωνα με τις σχετικές μετρήσεις του ΙΟΒΕ, βελτιώνεται σημαντικά. Βέβαια, αυτά τα θετικά μηνύματα είναι ακόμα αναιμικά και ανίκανα από μόνα τους να σηματοδοτήσουν το τέλος της κρίσης, όμως δεν παύουν να είναι πρωτόγνωρα για τα τελευταία τέσσερα έτη και, κατά συνέπεια, ελπιδοφόρα. Ας μη παραβλέπουμε ότι και το Χρηματιστήριο, που είναι σχεδόν πάντα ο πρώτος δείκτης μελλοντικής ανάκαμψης σε μια αγορά, έχει υπερ-διπλασιάσει την αποτίμησή του από τα χαμηλά του Ιουνίου 2012.
Δυστυχώς όμως, παρά τα πρώτα θετικά μηνύματα, η αγορά παραμένει σε ευαίσθητη φάση και αρκεί ένα ατύχημα ή μια λανθασμένη κίνηση για να επιδεινωθεί και πάλι το βελτιούμενο κλίμα. Για παράδειγμα, οι πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις στην Κύπρο, καθώς και η γεωπολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή και την Κορεατική χερσόνησο, αποτελούν παράγοντες που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν ανά πάσα στιγμή την παγκόσμια οικονομική ισορροπία. Η Ελλάδα, στη δύσκολη και ευαίσθητη φάση που βρίσκεται, δε θα μπορέσει να αντέξει οποιοδήποτε νέο χτύπημα, προερχόμενο από το εξωτερικό ή το εσωτερικό. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι κάτι τέτοιο δε θα συμβεί και θα συνεχίσει η τρέχουσα πορεία ανάκαμψης, τα πρώτα σημάδια της οποίας θα αρχίσουν να γίνονται συνολικά ορατά το 2014. Αλλιώς, δυστυχώς θα μπούμε σε ένα νέο αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο εσωστρέφειας και περιδίνησης, ο οποίος θα μας πάει αρκετά ακόμα χρόνια πίσω, τουλάχιστον στο δημοσιονομικό πεδίο.
I-C: Υπάρχει μια μεταστροφή της απασχόλησης προς μικρές επιχειρήσεις προσανατολισμένες στη νέα τεχνολογία. Πιστεύετε ότι αυτή η έκφανση της επιχειρηματικότητας μπορεί να αντισταθμίσει της απώλειες στον τομέα της απασχόλησης;
Όχι. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουν χαθεί στη χώρα 1.000.000 θέσεις εργασίας και αυτή η απώλεια θα πάρει πάρα πολλά χρόνια να αντισταθμιστεί. Δεν μπορεί εύκολα να αντιστραφεί ανεργία της τάξης του 27% (ονομαστικά, γιατί η πραγματική είναι ίσως πέντε μονάδες υψηλότερα) μόνο από τις μικρές νέες επιχειρήσεις, ειδικά όταν γνωρίζουμε πως ο δείκτης της ανεργίας είναι αυτός που ανακάμπτει από τους τελευταίους σε μια οικονομική ανάπτυξη που ακολουθεί οξεία ύφεση. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να χαιρετίσουμε αυτή τη μεταστροφή του ελληνικού εργατικού δυναμικού, έστω και υπό συνθήκες εξαναγκασμού και πίεσης, από το δημοσιουπαλληλικό καταναλωτικό μοντέλο του παρελθόντος σε μια οικονομία με επιχειρηματικότητα, διάθεση ανάληψης ρίσκου και εστίαση σε τομείς υψηλής εξειδίκευσης, όπου τα ελληνικά μυαλά μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας, με το ανοικτό μυαλό και την εγγενή εξωστρέφεια που τις χαρακτηρίζουν, μπορούν να κάνουν τη διαφορά, προσφέροντας πολύτιμους πόντους στο ΑΕΠ της χώρας και αφαιρώντας αντίστοιχους από τους δείκτες της ανεργίας και της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού υψηλής εξειδίκευσης.
I-C: Η νέα επιχειρηματικότητα, οφείλει να εφαρμόσει επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται σε έσοδα της νέας οικονομίας αλλά με έξοδα της παλιάς. Είναι βιώσιμο αυτό το μοντέλο;
Προσωπικά δεν ενστερνίζομαι τους χαρακτηρισμούς “παλιά” και “νέα” οικονομία, άλλωστε η αλόγιστη υιοθέτησή τους πριν 15 περίπου χρόνια οδήγησε σε μια από τις μεγαλύτερες φούσκες και καταρρεύσεις στην οικονομία του διαδικτύου στις ΗΠΑ. Οι οικονομικοί νόμοι δεν αλλάζουν ριζικά, μετασχηματίζονται μόνο σταδιακά, καθώς περνάμε από τη βιομηχανική οικονομία στην οικονομία της γνώσης. Δυστυχώς όμως, αυτός ο μετασχηματισμός, ενώ συλλαμβάνεται άμεσα από καινοτόμους επιχειρηματίες, δεν γίνεται αντιληπτός από τους κυβερνώντες, οι οποίοι επιμένουν να εφαρμόζουν, κυρίως στο φορολογικό και ασφαλιστικό πεδίο, όσα ήξεραν από το παρελθόν. Απαιτείται λοιπόν σαφώς αλλαγή πολιτικής, με φιλικό στις επενδύσεις και σταθερό φορολογικό καθεστώς, καθώς και με ουσιαστικά μέτρα στήριξης της καινοτομίας και της νέας επιχειρηματικότητας. Όχι όμως με τη μορφή αλόγιστων, οριζόντιων επιδοτήσεων, όπως στο παρελθόν, που αντί να ενισχύσουν την ανάληψη ρίσκου από ταλαντούχους νέους, μεταφέρουν το ρίσκο στις πλάτες των φορολογούμενων και δημιουργούν συνθήκες ηθικού κινδύνου, που έφεραν την ελληνική οικονομία στη σημερινή της κατάσταση.
I-C: Ποιοι κατά τη γνώμη σας είναι οι κανόνες που διέπουν το ηλεκτρονικό επιχειρείν σε προϊόντα και υπηρεσίες;
Πέρα από τους κανόνες που ισχύουν και στο παραδοσιακό επιχειρείν, οι e-επιχειρηματίες πρέπει να αντιμετωπίσουν μια πελατειακή βάση που τώρα εκπαιδεύεται και εξοικειώνεται με νέες μεθόδους αγορών. Σε αυτό το πλαίσιο, ο κανόνας που αποκτά κολοσσιαία αξία στο ηλεκτρονικό επιχειρείν, είναι αυτός της εμπιστοσύνης. Ο καταναλωτής πρέπει να είναι σίγουρος για την ασφάλεια των προσωπικών του δεδομένων, αλλά και των δικαιωμάτων του σχετικά με τους όρους συναλλαγής, πριν αισθανθεί σίγουρος αρκετά ώστε να προβεί σε μια ηλεκτρονική αγορά. Οι επιχειρήσεις λοιπόν πρέπει να κάνουν ότι είναι δυνατόν προκειμένου να εγκαθιδρύσουν ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης για τους πελάτες τους, ειδικά στις σημερινές συνθήκες. Ασφάλεια συναλλαγών, ξεκάθαροι όροι, άριστο after sales support και service, εναλλακτικές μέθοδοι πληρωμής, άμεση απόκριση σε παράπονα ή επιστροφές και εγκαθίδρυση προσωπικών σχέσεων, είναι μερικοί μόνο από τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να εμπεδωθεί εμπιστοσύνη στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Βέβαια, όλα αυτά σημαίνουν επιπρόσθετα κόστη για την επιχείρηση, επομένως η πρόκληση έγκειται στην εύρεση του κατάλληλου μείγματος μέτρων και στην, όσο το δυνατόν, οικονομικότερη ενσωμάτωσή τους στο επιχειρηματικό μοντέλο κάθε εταιρίας.
I-C: Η έννοια του ηλεκτρονικού επιχειρείν, έχει πλέον περάσει και στις φορητές συσκευές (tablets & smartphones). Υπάρχουν κλάδοι δραστηριοτήτων που είναι πιο πρόσφοροι για να αναπτυχθούν μέσα από κινητές εφαρμογές;
Φυσικά και υπάρχουν. Το κινητό επιχειρείν (m-commerce) δεν είναι απλά μια προέκταση του e-commerce σε κινητές συσκευές. Έχει ουσιαστική αξία κυρίως σε δυο κατηγορίες επιχειρηματικών δραστηριοτήτων: Υπηρεσίες που είναι ευαίσθητες στο χρόνο (time sensitive) και υπηρεσίες που είναι ευαίσθητες στο χώρο (location sensitive). Στις πρώτες, η αμεσότητα και συνεχής προσβασιμότητα που παρέχει η φορητή συσκευή είναι σημαντικά εργαλεία, π.χ. για χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, ειδοποιήσεις, έκτακτα γεγονότα, κτλ. Στις δεύτερες, η δυνατότητα να γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή τη γεωγραφική θέση ενός χρήστη φορητής συσκευής, μας επιτρέπει να του παρέχουμε έγκαιρη, έγκυρη και άμεση ενημέρωση για υπηρεσίες που πραγματικά τον ενδιαφέρουν και βρίσκονται κοντά του. Υπηρεσίες στον τουρισμό, τη διασκέδαση, τη διαφήμιση, την κοινωνική δικτύωση, αλλά και πολλούς άλλους τομείς, εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία.
Επίσης, η εκμετάλλευση των time -και location- sensitive διαστάσεων στις φορητές συσκευές, δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να έχουν πληρέστερη εικόνα της συμπεριφοράς, των συνηθειών και των προτιμήσεων των πελατών τους, αποκτώντας έτσι τη δυνατότητα να τους προσφέρουν ακόμα καλύτερες υπηρεσίες. Έτσι, ανοίγουν νέες αγορές στο ηλεκτρονικό επιχειρείν, με οριζόντια διάσταση, όπως η αγορά της ανάλυσης μεγάλων όγκων δεδομένων και δεδομένων κοινωνικών δικτύων (big data analytics, social network analytics), που νομίζω ότι θα έχουν πολύ μεγάλη σημασία στο μέλλον, ακόμα και στο παραδοσιακό επιχειρείν.
I-C: Κατά πόσο υπάρχει ευθεία αναλογία μεταξύ ηλεκτρονικού εμπορίου και mobile marketing;
Το μάρκετινγκ σε κινητές συσκευές μπορεί να είναι σημαντικότατο εργαλείο, αφού τα χαρακτηριστικά που αναλύσαμε παραπάνω το κάνουν ιδανικό στα χέρια των διαφημιστών: μια προσωπική συσκευή, για την οποία ξέρουμε, όχι μόνο το προφίλ, αλλά και την τρέχουσα γεωγραφική θέση του χρήστη της, είναι το όνειρο κάθε διαφημιστή!
Όμως, ακριβώς αυτή η προσωπική σχέση του κατόχου με τη συσκευή, μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη και να οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα μια κακοσχεδιασμένη καμπάνια marketing σε κινητές συσκευές. Τόσο το θέμα της προστασίας προσωπικών δεδομένων όσο και το πρόβλημα της υπερφόρτωσης του μέσου με διαφημιστικά μηνύματα θέλουν πολύ μεγάλη προσοχή. Για το πρώτο, τα πράγματα αρχίζουν μεν να ξεκαθαρίζουν, τόσο σε ότι αφορά το κανονιστικό περιβάλλον και τις επιχειρηματικές πρακτικές (opt-in, opt-out, κτλ.) όσο και σε ότι αφορά την παγίωση μιας κουλτούρας αποδοχής των σχετικών προωθητικών μηνυμάτων από τους παραλήπτες. Για το δεύτερο όμως, τα πράγματα χρήζουν μεγαλύτερης προσοχής για να μη φτάσει κάποια στιγμή η διαφήμιση στο κινητό να αυτο-ακυρωθεί λόγω υπερφόρτωσης (clutter, spam), όπως συνέβη και με τη διαφήμιση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, το οποίο (πόσοι άραγε το θυμούνται;) είχε στα πρώτα του βήματα παρόμοια χαρακτηριστικά και χαιρετίζονταν ως το καλύτερο διαφημιστικό κανάλι. Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε όλοι…
I-C: Πόσο εύκολο είναι ο καταναλωτής να ξεχωρίσει τις πραγματικά ενδιαφέρουσες προτάσεις μέσα από το θόρυβο;
Πιστεύω πολύ στις δυνατότητες της ελεύθερης αγοράς. Απαλλαγμένοι από στρεβλώσεις και νομικίστικους περιορισμούς αμφίβολης χρησιμότητας και σκοπιμότητας, οι καταναλωτές είναι σε θέση να ξεχωρίσουν την ήρα από το σιτάρι, όπως έκαναν και στο παραδοσιακό εμπόριο. Ειδικά στην εποχή του διαδικτύου, ο θόρυβος μπορεί όντως να είναι μεγαλύτερος, μεγαλύτερες όμως είναι και οι δυνατότητες των καταναλωτών να αξιολογήσουν τις προσφορές που λαμβάνουν, να συγκρίνουν, να αναζητήσουν τη γνώμη και τις εμπειρίες άλλων καταναλωτών και στο τέλος να αποφασίσουν με γνώμονα το συμφέρον τους. Ο ρόλος της πολιτείας πρέπει να περιοριστεί στην επιβράβευση των άριστων προσπαθειών, στην τιμωρία των απατεώνων και στην προστασία των καταναλωτών από αυτούς. Τα υπόλοιπα είναι δουλειά της ίδιας της αγοράς.
